Een ondergesneeuwde thema binnen onze gezonde voeding is het verontreinigen van ons voedsel met giftige voedingsstoffen. Denk aan milieu vergif zoals kwik, PBC’s, pesticiden en meer van deze giftige stoffen kunnen van grote invloed hebben op onze gezondheid.
Ik wil je in deze blogpost uitleggen welke door het milieu vergif je als veganist gevoelsmatig vermijd en aan welke je juist meer blootgesteld wordt. Daarbij wil ik je ook uitleggen wat voor impact bepaalde giftige stoffen op onze gezondheid hebben.
Kijk maar bij het oogsten, bewaren, het verwerken, verpakken of zelfs bij het bereiden van voedsel kunnen giftige stoffen in de voedselketen terechtkomen.
Wat ook kan dat verontreiniging in voedsel komt door het opzettelijk toevoegen van chemicaliën. Veel van deze giftige stoffen blijven in het milieu en komen altijd op één of andere manier terug in onze voedselketen; planten worden door dieren gegeten en dieren worden weer door mensen op gegeten.
Hoe meer wij de wereld vervuilen, hoe groter de blootstelling aan giftige stoffen
De grootste bronnen van vergif zijn bewerkte voedingsmiddelen, dierlijke producten en conventioneel geteelde producten. Vlees, gevogelte en vis kunnen veel van dergelijke verontreinigingen bevatten. Deze dieren krijgen aanzienlijk hoeveelheden vergif binnen via hun voeding en vissen accumuleren chemicaliën uit vervuild water.
Voedsel verontreinigingen moet serieus genomen te worden, omdat ze de gezondheid in gevaar brengen door bijvoorbeeld geboorteafwijkingen te veroorzaken, het immuunsysteem te schaden en de hormoonhuishouding te verstoren.
Het is helaas een illusie dat het mogelijk is om alle voedsel verontreinigingen volledig te voorkomen.
De vier veroorzakers van voedselverontreinigingen
1. Denk aan bij het koken van je eten op te hoge temperatuur kunnen heterocyclische amines, polycyclische aromatische koolwaterstoffen, ‘advanced’ glycatie-eindproducten (AGE’s) en acrylamide gevormd worden.
2. Milieuverontreinigingen, zoals zware metalen (bijv. arseen, cadmium, lood en kwik); persistente organische verontreinigende stoffen of POB’s (zoals DDT, dioxines en polychloorbifenylen of PCB’s); materialen in plastic (zoals bisfenol A of BPA en ftalaten) en andere chemicaliën in de voedselketen.
3. Landbouwchemicaliën, zoals bestrijdingsmiddelen en diergeneesmiddelen (antibiotica en hormonen) die aan landbouwdieren gegeven worden.
4. Kunstmatige voedseladditieven zoals kunstmatige kleurstoffen, smaken, zoetstoffen en conserveermiddelen (zoals natriumnitraat en nitriet en sulfieten).
Voedselverontreinigingen die voor zowel veganisten als niet-veganisten problemen veroorzaken
Acrylamide
Belangrijkste voedselbronnen: verwerkte aardappelproducten (zoals friet en chips),
crackers en knäckebröd met zwarte/ donkerbruine randen en zetmeelrijke voedingsmiddelen verwerkt of gekookt op 120 graden Celsius of hoger.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Waarschijnlijk kankerverwekkend, kan DNA beschadigen. (1,2)
Advanced glycation end-products (AGE’s)
Belangrijkste voedselbronnen: voedsel gekookt of verwerkt bij temperaturen van 155 graden Celsius of hoger; gebakken vlees (vooral gebakken bewerkt vlees), gebakken kip, smeltkaas en ander gefrituurd voedsel, zoals gebakken aardappelen.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: verzwakt immuunsysteem, versnelt de veroudering van de huid, diabetes, hart- en vaatziekten, beroerte en de ziekte van Alzheimer, (3,4,5)
Arseen
Belangrijkste voedselbronnen: rijst (biologisch, conventioneel, bruin of wit), rijstproducten (pasta, meel, crackers, siroop, melk, granen, zemelen), vis en schaaldieren, zeewier (vooral hijiki), kip, vruchtensap en drinkwater.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Hormoonverstoring, DNA-schade, kanker, diabetes, hart- en vaatziekten, neuropathie, hersenletsel, laag geboortegewicht, doodgeboorte, beschadiging van de luchtwegen en leverziekten, (6, 7, 8, 9)
Kunstmatige zoetstoffen
Belangrijke voedselbronnen; “Low calorie/ light” voedingsmiddelen, suikervrije voedingsmiddelen (zoals kauwgom), gelei, snoep), suikervrije dranken (zoals ‘zero’ dranken) en suiker vervangers.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Dit verschilt sterk per zoetstof. Je kunt overgevoelig reageren op bepaalde zoetstoffen, net zoals bij een voedselintolerantie. Sommige zoetstoffen, zoals aspartaam kunnen het zenuwstelsel beschadigen en hebben een negatieve invloed op het honger-verzadigingsniveau. (10-16)
Bisfenol A (BPA)
Belangrijke voedselbronnen; Plastic voedselcontainers, plastic zakken, coating van binnenzijde van eet- en drankblikjes.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Endocriene (= hormoon) verstoring (met mogelijke nadelige effecten) op het voortplantingssysteem, de ontwikkeling van de hersenen en het zenuwstelsel, hartproblemen en mogelijk is er een verband met sommige vormen van kanker. Het risico is het hoogst voor zuigelingen en kinderen. (17, 18)
DDT
Belangrijke voedselbronnen: vis, schaaldieren, vlees en zuivelproducten.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: schade aan het zenuwstelsel, hormoonontregeling, DNA schade, kanker, laag geboortegewicht, vroeggeboorte en diabetes. (19)
Lood
Belangrijkste voedselbronnen: voedsel of dranken gekookt, geserveerd of bewaard in geglazuurde potten (vooral uit Mexico of Azië), geïmporteerde snoepjes en snoeppapiertjes en smaakmakers (vooral uit Mexico, zoals chilipoeder).
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Hersenschade bij kinderen, schade aan het zenuwstelsel en leverschade, (20, 21)
Pesticiden (inclusief herbiciden, insecticiden en fungiciden)
Belangrijkste voedselbronnen: conventioneel geteelde producten (vooral bladgroenten en items die met schil worden geconsumeerd, zoals appels, bessen, perziken en peren) Komt minder voor in granen, peulvruchten, noten, zaden en dierlijke producten.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Kanker, schade aan het zenuwstelsel, en geboorteafwijkingen, (22, 23)
Ftalaten
Belangrijkste voedselbronnen: Vooral high-vet voedsel dat in contact komt met kunststoffen, zoals volle zuivelproducten, vlees, vis en olie. Het vet weekt de ftalaten uit het plastic.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: vermoedelijke hormoonontregelaar, ontwikkelingsstoornissen en verminderde vruchtbaarheid bij een hoge inname. (24, 25)
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen
Belangrijke voedselbronnen: voedsel dat bij hoge temperaturen is gekookt, vooral gegrild vlees, gerookte vis, sterk verhitte graanproducten (bijv. brood met donkere korts) en te sterk verhitte vetten en oliën.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: DNA-schade; hormoonontregeling; longen, huid en urogenitale kankers, (26, 27)
Sulfieten
Belangrijkste voedselbronnen: gedroogd fruit (n.b.: Er bestaat ook gedroogd fruit zonder sulfiet, dat is dan aangegeven), vruchtensap, wijn, cider, bier en voorverpakt eten (bijv. plakjes kaas, fabrieksgebakjes, specerijen, vleeswaren, schaaldieren, zoete sauzen en versnipperd kokosnoot). Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Overgevoeligheidsreacties, vooral bij astmapatiënten, (28, 29)
Voedselverontreinigingen geminimaliseerd of vermeden in een veganistisch dieet
Antibiotica en antimicrobiële middelen
Belangrijkste voedselbronnen: vlees, gevogelte, vis, schaaldieren en zuivelproducten.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Antibioticaresistentie voor bepaalde bacteriën, waardoor antibiotica bij de mens minder effectief werkt. In sommige gevallen kan bij een bestaande penicilline allergie een lichte allergische reactie optreden na het eten van voedsel met sporen van antibiotica. Antbioticaresten kunnen de darmflora te nadele veranderen.(30)
Cadmium
Belangrijke voedselbronnen: schaaldieren, lever en nieren.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: nierschade, longschade en irritatie van de maag, (31)
Dioxines
Belangrijkste voedselbronnen: vis, schaaldieren, vlees en zuivelproducten.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Kanker, hormoonontregeling, huidproblemen, onderdrukking van het immuunsysteem en onvruchtbaarheid. (32, 33)
Heterocyclische aminen
Belangrijke voedselbronnen; Vlees (rundvlees, varkensvlees, gevogelte en vis), vooral gegrild of gebakken; andere dierlijke producten en orgaanvlees (in veel kleinere hoeveelheden).
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: DNA-schade; colorectaal, maag, pancreas en
borstkanker. (34, 35)
Hormonen
Belangrijkste voedselbronnen: rundvlees en zuivelproducten.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: Endocriene verstoring; sommige kunnen het risico op borst-, prostaat- en darmkanker verhogen. (36)
Kwik
Belangrijkste voedselbronnen: Vis (hoogst in grote roofvissen).
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: schade aan het zenuwstelsel. (37)
Polychloorbifenylen (PCB’s)
Belangrijkste voedselbronnen: Vis (hoogste in grootste, oudste vissen en bodemvoedsel), voedingsmiddelen die dierlijke producten bevatten (melk en andere zuivelproducten, vlees, oges en pouly.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: schade aan het zenuwstelsel, kanker, hormoonontregeling, immuunsuppressie, gehoorverlies en lever-, huid- en zichtschade.(38)
Natriumnitriet en natriumnitraat
Belangrijkste voedselbronnen: gezouten en gedroogd vlees, gevogelte en vis.
Geassocieerde gezondheidsrisico’s: mogelijk verband met kanker (met name maag, slokdarm, gal en darmkanker); mogelijk verband met de ziekte van Alzheimer, diabetes type 2 en de ziekte van Parkinson; mogelijk teratogeen, (39)
Waarom is het een voordeel om vegan te zijn?
De primaire reservoirs van milieuverontreinigende giftige stoffen zijn dierlijke producten (inclusief vis en schaaldieren), bewerkte voedingsmiddelen, conventioneel geteelde producten en ander plantaardig voedsel dat met pesticiden is besproeid.
Hoewel de onderzoeken nog niet helemaal is afgerond, is er tot nu toe genoeg bewijs dat vegetariërs en veganisten minder worden blootgesteld aan voedselverontreinigingen dan niet-vegetariërs.
Vegetarische vrouwen hebben veel lagere niveaus van milieu giftige stoffen in hun moedermelk dan niet-vegetariërs. Dat blijkt uit een onderzoek dat de concentraties van verontreinigingen in de moedermelk van 12 veganisten met die van de algemene Amerikaanse bevolking vergeleek. Voor alle verontreinigingen (behalve PCB’s) was de hoogste veganistische waarde lager dan de laagste waarde in de algemene bevolking. Voor PCB’s waren er geen significant verschil tussen groepen. Voor drie verontreinigingen waren de gemiddelde veganistische niveaus slechts 2 procent van die van de gemiddelde niveaus in de algemene bevolking. (40)
Een onderzoek uit India vond lagere niveaus van organochloorpesticiden (ookwel bekend als persistente organische verontreinigende stoffen of POP’s) in het bloed van de moeder van vegetariërs vergeleken met niet-vegetariërs.
Een tweede Indiase studie liet zien dat de niveaus van de twee hormoonverstorende chemicaliën PCB’s en ftalaten verband houden met mannelijke onvruchtbaarheid en verslechtering van de spermakwaliteit. De concentraties van deze chemicaliën waren het hoogst bij stedelijke viseters en het laagst bij landelijke vegetariërs. (41)
Veganisten uit Hong Kong hadden minder dan een tiende van de haarconcentraties kwik dan niet-vegetariërs. Een Zweedse studie meldde dat een verandering van een gemengd met een lactovegetarisch dieet gedurende slechts twaalf maanden resulteerde in lagere niveaus van kwik, lood en cadmium in het haar. (42)
Een recente Koreaanse studie rapporteerde lagere niveau’s van drie soorten antibiotica, vier soorten ftalaatmetabolieten en één marker voor oxidatieve stress (malondialdehyde) in de urine van 25 volwassenen die overstapten tot een volledig vegetarisch dieet tijdens een vijfdaags verblijf in een boeddhistische tempel. (43)
In een Franse studie, die de blootstelling aan 421 pesticiden berekende, vond geen voordeel voor veganisten, vegetariërs, pescovegetariërs en bijna-vegetariërs (gezamenlijk de veg-groepen genoemd) ten opzichte van de algemene bevolking. Deelnemers in de vegetarische groepen bleken zelfs overmatige blootstelling te hebben gehad aan rond 44 verschillende pesticiden (dertig voor pescovegetariërs), terwijl de algemene bevolking overmatige blootstelling had aan slechts 29 pesticiden. Dit verschil was toe te schrijven aan de hogere inname van groenten en fruit van mensen die plantaardig aten. (44)
Aan de andere kant: blootstelling aan de zeer giftige organochloorpesticiden was slechts ongeveer half zo groot onder “groentengroepen” in vergelijking met de algemene bevolking (deze soorten pesticiden zijn geconcentreerd in dierlijke grondstoffen, zoals vlees, eieren en zuivelproducten). De auteurs concludeerden dat onder deze relatief kleine groep vegetariërs de inname van pesticiden uit planten grotendeels was gecompenseerd door de verminderde inname van organische chloorbestrijdingsmiddelen uit dierlijke producten. (45)
Praktische implicaties
Hoewel blootstelling aan een grote verscheidenheid aan chemische taminanten is verminderd in veganistische diëten in vergelijking met omnivore diëten kunnen extra maatregelen worden genomen om het risico te minimaliseren, door zoveel mogelijk biologisch voedsel te kopen. Of verbouw je eigen groenten zodat je weet wat je eet.