Wat is een bipolaire stoornis

Een bipolaire stoornis is een stoornis die voor wisselende stemmingen zorgt. Het ene moment manisch of hypomaan, het andere moment depressief. Het wordt gerekend tot het affectieve spectrum en komt bij 2-4% van de bevolking voor. De manische periode is het tegenovergestelde ofwel de tegenpool van een depressieve periode, vandaar de term bipolair (tweepolig).

De stemmingswisselingen kunnen af en toe optreden, met periodes van een normale stemming tussendoor, maar ook snel achter elkaar. Snelle en wisselende op elkaar volgende vormen van stemmingen heet “rapid cycling”. Ook gemengde verhalen treden op bij sommigen die met de stoornis te maken krijgen.

Deze stoornis openbaart zich vaak voor het eerst tijdens of na de adolescentie.
In het verleden sprak men van een “manisch-depressieve stoornis” (MDS), een term geïntroduceerd door de Duitse psychiater Emil Kraepelin. De term bipolair werd in 1953 voor het eerste gebruikt door Karl Kleist. Deze minder stigmatiserende term benadrukt de tweepoligheid van de ziekte: van tijd tot tijd extreem uitgelaten of juist extreem neerslachtig.

Bipolaire stoornissen typ 1 en 2

Er bestaan 2 types bipolaire stoornissen. In Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders worden drie vormen van bipolaire stoornis onderscheiden:

Bipolaire stoornis type 1: er treedt minimaal één manische of gemengde episode op, maar er kunnen ook hypomane of depressieve perioden optreden. Deze vorm komt het dichtst in de buurt van wat men vroeger “manisch-depressief” noemde.
Bipolaire stoornis type 2: er is minimaal één episode van hypomanie en minimaal één depressieve episode. Er is geen manische of gemengde episode opgetreden.
Cyclothyme stoornis: er treedt een reeks hypomane episoden op, onderbroken door episoden van lichtere depressie en uitputting.

Het is een blijvende (levenslang durende), geestelijke aandoening, vaak met terugkerende episoden die ernstig van aard kunnen zijn. Het vereist daarom een actieve behandeling. De stemmingswisselingen kunnen normale relaties bemoeilijken en kunnen ook van invloed zijn op alle overige aspecten van het leven.

Hoe ontstaat een bipolaire stoornis

Een bipolaire stoornis wordt veroorzaakt door verschillende factoren die deels met elkaar samenhangen:

Biochemische factoren
Volgens verschillende onderzoeken naar biochemische factoren in relatie tot een bipolaire stoornis hebben noradrenaline, dopamine en serotonine een belangrijke rol bij deze stemmingsstoornis. Hiervan is een tekort bij een depressieve episode en waarschijnlijk een overvloed bij een manie. Mogelijk is een andere oorzaak een tekort aan vetzuren zoals omega 3 in de kinder- of latere leeftijden. Deze vetzuren staan bekend als DHA (docosahexaeenzuur) vetzuren, EPA (eicosapentaeenzuur). Er zijn conclusies en bevindingen uit onderzoeken waarin omega 3-vetzuren (EPA en DHA) worden toegepast op depressieve patiënten en/ of patiënten met psychische aandoeningen zoals ADHD, bipolariteit, schizofrenie en autisme.
Biogenetische factoren
Uit vele onderzoeken blijkt dat de individuele kwetsbaarheid c.q. erfelijkheid een belangrijke factor zou kunnen zijn voor een bipolaire stoornis. De kans op deze stemmingsstoornis is bijvoorbeeld groter wanneer naaste familieleden ook aan de stoornis lijden. De kans dat kinderen van een ouder met de bipolaire stoornis zelf ook lijden aan de bipolaire stoornis is 20%. Als beide ouders de bipolaire stoornis hebben dan is de kans dat kinderen de stoornis ontwikkelen 50%.
Cognitieve factoren
Door verstoorde denkprocessen kan men een negatief zelfbeeld ontwikkelen wat bijdraagt aan een depressie. Door de cognitieve disfunctie kan de betrokkene een pessimistisch denkpatroon krijgen en zich bijvoorbeeld waardeloos voelen. Dit kan een depressie veroorzaken of een terugval en de duur bevorderen.
Leertheoretisch
Door echt en vermeend falen, kunnen mensen er van overtuigd raken dat alles in het leven bij hen mislukt en dat zij geen grip meer hebben op het leven. Dit kan een factor zijn bij de ontwikkeling van een depressie. Er wordt dan gesproken over een ‘aangeleerde hulpeloosheid’.
Object- verliestheoretisch
Dit is een theorie die gaat over een onderbroken hechtingsproces tijdens de eerste 6 maanden van het leven. Na het verlaten of het scheiden met een belangrijk persoon in deze levensfase, gaat het kind zich terugtrekken van anderen.

Bipolaire stoornis kenmerken

Wat zijn de kenmerken van een bipolaire stoornis? Een bipolaire stoornis wordt geconstateerd als iemand ten minste 1 manische of hypo manische periode heeft doorgemaakt. In de meeste gevallen wordt er voorafgegaan of gevolgd door 1 of meer depressies. Bij het vaststellen van de stoornis wordt er gekeken naar een aantal punten die in de DSM-5 beschreven staat (zie tabel hieronder). Tijdens een manische of depressieve episode is iemands persoonlijke, sociale en maatschappelijke functioneren verstoord. De duur van de klachten verschilt, en de ernst kan variëren van vrij licht tot dusdanig ernstig dat iemand moet worden opgenomen.

Oorzaken van bipolaire stoornissen

A.L. Querido (psychiater) schrijft over de verschillen tussen psychische factoren en psychosociale factoren. Dit zijn respectievelijk interne, persoonsgebonden factoren en externe, omgevingsgebonden factoren, die invloed hebben op de binnenwereld.
Zowel positieve als negatieve gebeurtenissen, zoals promotie of echtscheiding, kunnen stress met zich meebrengen. Te veel stress (voor iemand die daar vatbaar voor is) kan bijdragen aan depressie of manie. Daarnaast is de sociale omgeving ook een belangrijke factor. Het is wetenschappelijk aangetoond dat iemand beter functioneert als hij deel uitmaakt van een groep (of netwerk) waarbinnen hij geaccepteerd en/of ondersteund wordt.
Bij psychische factoren gaat het o.a. over levensgebeurtenissen uit het verleden die niet goed verwerkt zijn (trauma). Naast het feit dat de kans op (niet-chronische) depressie vergroot wordt na een traumatische gebeurtenis, spelen problemen bij de verwerking ervan een rol bij het ontwikkelen van (chronische) manie of depressie. Het blokkeren van pijnlijke herinneringen en/of gevoelens kan leiden tot een verstoring in het gevoelsleven, en zo tot bipolariteit.

Psycho analytische theorie van bipolaire stoornis

Een psychoanalytische theorie stelt dat er tijdens de opvoeding van een kind een haat-liefdeverhouding zou kunnen ontstaan tussen het kind en de moeder/verzorger op weg naar onafhankelijkheid. De verzorgende zal het kind opdragen te gehoorzamen, ook wanneer dit ten koste gaat van diens behoeften en verlangens. Het kind wil aan de verwachtingen van de ouder(s) voldoen, maar tegelijkertijd is hij/zij kwaad over hun eisen. De bipolaire stoornis zou dan voortkomen uit de verstoorde ego-ontwikkeling waarbij woede zich naar binnen keert (depressie). Door de ontkenning van deze innerlijke depressie zou zich een spiegelbeeld manifesteren dat leidt tot manisch gedrag.

Behandeling bij een bipolaire stoornis

Behandeling richt zich op lange termijn op het voorkomen van manische en depressieve episoden. Hierbij wordt vaak een combinatie van medicatie, voorlichting en soms psychotherapie toegepast.
Als medicatie voor het voorkomen van episoden worden stemmingsstabiliserende middelen gebruikt. Lithiumcarbonaat is het meest gebruikte middel. Daarnaast bestaan ook de middelen valproaat, aripiprazol, carbamazepine, olanzapine en lamotrigine.

Voor de behandeling van manieën worden als medicijnen antipsychotica gebruikt. Voor de behandeling van depressies worden antidepressiva met terughoudendheid gebruikt. Hierbij bestaat het risico dat deze middelen een manie uitlokken. Naast deze middelen worden ook angst dempende en rustgevende middelen gebruikt.
Er bestaat nog geen protocol dat beschrijft hoe stemmingsstabiliserende middelen “indien nodig” gebruikt kunnen worden. De meningen lijken zwart-wit verdeeld te zijn tussen altijd gebruiken of nooit gebruiken.