Slim of gek
Wat ik merk, waar ik ook last van heb gehad is dat er vaak onder hoogbegaafde, veel verkeerde diagnoses om hun oren vliegen. Ik lees op facebook, twitter etc berichten hierover en hoor het ook vaak: de meest wanhopige verhalen. Volwassenen en kinderen die tegen muren van onbegrip op vliegen.
Wat ik dan vaak lees dat men zich afvraagt: “Is Hoogbegaafdheid soms een stoornis?”. En is helaas zelfs een, met regelmaat, terugkerende vraag die gesteld wordt. Waar dit vandaan komt is dat onder andere gebaseerd is op het feit dat verschillende hoogbegaafden geregeld vastlopen in het leven.
Vastlopen
Ik merk dat een groot deel van de hoogbegaafden geregeld vast loopt in hun leven door bijvoorbeeld een chronisch vermoeidheidssyndroom, Bore-out, Burn-out, PTSS, paniekaanvallen, depressie enzovoorts. Het verschrikkelijke wat ik dan lees en dat zelfs mensen een poging tot zelfmoord doen, gedachte aan zelfmoord hebben, dit komt te vaak voor onder hoogbegaafden dan onder normaal- en meer begaafden. Dat snap ik, want ook deze gedachtes zijn bij mij opgekomen. Daar komt nog eens bij dat hoogbegaafden vaak als vreemde lui gezien worden door hun omgeving en er meer dan eens tegen ze gezegd wordt: “Doe eens normaal, je bent niet meer dan wij.” Al die neerbuigende opmerkingen als je iets zegt wat niet in hun straatje past of wat mensen niet snappen.
En als dat maar genoeg verteld wordt is de schijn van een stoornis gewekt en veel hoogbegaafden zijn er in gaan geloven, want als de rest normaal is: ‘Dan zal ik wel gek zijn’
Dit blijft als een echo door dreunen: ”Dan zal ík wel gek zijn, Dán zal ik wel gek zijn, Dan zal ik wel gek zíjn.”
Iemand die hoogbegaafd is gaat meestal op onderzoek uit en opzoek naar een oplossing, waar hij of zij bij deze definitie van een stoornis uitkomt die volgens de DSM V omschreven wordt als:
“Syndroom, gekenmerkt door klinisch significante symptomen op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een persoon, dat een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische, of ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het psychische functioneren. Psychische stoornissen gaan gewoonlijk gepaard met significante lijdensdruk en/of beperkingen in het functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke bezigheden.”
Als je dit zo leest lijkt het inderdaad wel van toepassing, als je eenmaal zo vastgelopen bent. En gaan we verder zoeken, lees je in een encyclopedie: “Afwijking in je lichaam of geest of in het functioneren daarvan”
Als je zo bekijkt, is hoogbegaafd zijn een afwijking in de meest letterlijke betekenis van het woord, het is namelijk niet de norm. Als je de onderzoeken leest zegt ment dat 2,3% van de bevolking hoogbegaafd is.
Aan de andere kant van de intelligentiecurve vinden we de 2% zwakbegaafden van de samenleving. Als zij een afwijking hebben, dan heeft de hoogbegaafde die dus ook??
Een stoornis is een afwijking, maar niet elke afwijking is ook een stoornis. Een doordenkertje. Een deel van de hoogbegaafden loopt ondertussen wel vreselijk vast in de maatschappij en begrijpt niet goed hoe dit nu komt. Een hoogbegaafde is vatbaarder voor het aannemen dat zij(hij) het zelf wel fout zal hebben door zijn zelf-kritische houding. Dan zal er wel iets mis met haar zijn. Niets ligt het krijgen van een DSM V-diagnose dan nog in de weg. Conclusie en stempel: “GEK”, want dat maak je ervan. Veel hoogbegaafde gaan uiteindelijk handelen volgens de omschrijving, omdat het anders ook niet meer weet. En vaak die richting aangepraat wordt.
Als we ons eens gaan verdiepen in het wáárom van het vastlopen – (gelukkig) loopt niet elke hoogbegaafde vast – dan komt er een heel ander beeld naar voren.
Omgaan met hoogbegaafdheid
Veel mensen denken dat hoogbegaafden mensen zijn die ‘zichzelf wel redden’. Een beetje een vreemde gedachte, maar wellicht niet verwijtbaar aangezien er nog steeds niet genoeg bekend is over hoogbegaafdheid. Als je geluk hebt als kind, dat je zelf hoogbegaafde ouders hebt weten zij het kind heel goed te begeleiden, zij ze dit niet dan leert niemand het kind om met zijn hoogbegaafdheid om te gaan. En ook hierin kan het ook fout gaan, ook hoogbegaafde ouders kunnen oogkleppen ophebben. Wat nog mee speelt is wat de omgeving van het kind ermee doet, de onwetendheid en geregelde passieve houding in het onderwijs.
Hoogbegaafdheid is namelijk niet iets vanzelfsprekends. Het is een heel andere manier van denken, redeneren, sociaal interacteren, emotioneel ervaren en informatie verwerken. Emoties en omgeving worden vaak intenser ervaren. De hoogbegaafde is zich vaak veel meer bewust van zijn omgeving, meer bewust van de emoties van andere mensen; zelfs de meest subtiele signalen kan de hoogbegaafde oppikken en dit kan hem ontzettend veel stress bezorgen door de diepgaande verwerking ervan die hij doormaakt. Ziekmakende stress, waar niet of nauwelijks aandacht voor is, omdat de normaal begaafde dit niet goed kán begrijpen. En tegen je zegt: “Waar maak je je druk om?” is de meest gehoorde uiting van onbegrip. Wat eigenlijk betekent: “denk niet zo door, stop met hoogbegaafd zijn.”
Dat is ook een logische reactie en kan je ze ook niet kwalijk nemen, want de normaal begaafde kán niet begrijpen hoe de hoogbegaafde de wereld om zich heen ervaart. De intensiteit daarvan, de heftigheid, alle informatie die op hem afkomt, de honger naar het ordenen en structureren en analyseren van al deze informatie tot het een duidelijk kloppend plaatje in het brein tot stand heeft gebracht. Het lijkt autistisch maar is het niet, als je niet begrepen wordt ga je autistisch gedragen. En dat is wat anders dan autisme hebben, ze doen het om zichzelf te beschermen.
Discrepantie
Hoogbegaafden kampen vaak met discrepanties in het IQ, wat ik bedoel, hun capaciteiten zijn niet in balans. De verschillen in een IQ-test kunnen enorm groot zijn en zo kan het zijn dat een hoogbegaafde op het performale IQ hoogbegaafd scoort en op het verbale IQ normaal begaafd of andersom. Misschien lijkt dit niet zo erg, tenslotte heb je nog steeds een ‘extraatje’? Helaas is dat niet altijd zo, dit kan zorgen voor interne conflicten en verwarring voor de hoogbegaafde. Op deze manier kan het voor de hoogbegaafde heel erg moeilijk worden om met zijn eigen intelligentie om te gaan. Kán, want er is ook een groep die er geen problemen mee heeft en zich prima staande weet te houden met een discrepantie. Onnodig problematiseren is dan de volgende valkuil.
Gelijkgestemde
Het missen van vergelijking in de omgeving speelt hier ook nog eens in mee. De hoogbegaafde staat vaak alleen. 2 op de 100 mensen is hoogbegaafd. Dat betekent dat de kans extreem klein is dat de hoogbegaafde in een klas zit met nog een hoogbegaafde oftewel een gelijkgestemde. Dit betekent dat hij geen houvast heeft. Naast dat hij geen houvast vindt in zijn omgeving, verkeert hij – bij de aanwezigheid van een discrepantie – zelf ook nog in disbalans en vaak weten leraren ook niet hoe ze hiermee om moeten gaan. Tenslotte hebben zij al 30 leerlingen in een klas, waarvan een deel al speciale aandacht nodig heeft. Daarbij lijkt het alsof hoogbegaafdheid alleen maar een extraatje is, waarmee je al een voorsprong hebt en dan laat het huidige schoolsysteem de hoogbegaafde eigenlijk ‘zwemmen of verzuipen’. Een deel zwemt en een deel verzuipt.
Chronische stress
Hoe herken je stress bij hoogbegaafde kinderen, zij kunnen signalen afgeven als buikpijn, hoofdpijn, misselijk en vermoeidheid. Weigeren naar school te gaan en uitdagingen uit de weg gaan. Als je dit leest zijn er alarmbellen genoeg die wijzen op chronische stress doordat het hoogbegaafde kind zich in een, voor zijn doen, ongezonde omgeving bevindt, waarin zijn zelfontplooiing wordt bedreigd. Zo gaat het ook bij hoogbegaafde volwassenen, werk wat niet uitdagend genoeg is, weinig vrienden waar ze zichzelf kunnen zijn. Continue klein gemaakt worden en gekaderd binnen een norm wat niet past bij de Hoogebegaafde.
Kan je daarom zeggen dat hoogbegaafdheid een stoornis is of kán zijn? Nee, ik ben van mening van niet. Ik ben van mening dat, als de hoogbegaafde in een, voor zijn doen, gezonde omgeving opgroeit, hij uit kan groeien tot een evenwichtig gezond en goed functionerend persoon, net zoals elke hoogbegaafde die wel goed functioneert en net zoals elke normaal- en meerbegaafde.
Ik verwacht dat, wanneer je een normaalbegaafde in een wereld van hoogbegaafden op zou laten groeien, deze ook vast zou lopen, precies zoals de zwakbegaafde dat nu doet zonder de juiste ondersteuning. Zou je normaalbegaafdheid dan ook als een stoornis kunnen zien? Het kan toch niet zijn dat de betekenis van stoornissen zó relatief gesteld is? Als een hoogbegaafde in een andere omgeving wel gezond zou kunnen functioneren, dan is het vastlopen in functioneren niet een diréct gevolg van zijn hoogbegaafdheid, maar een indirect gevolg.
Het meer voorkomen van zaken als bore-out, burn-out, chronisch vermoeidheidssyndroom, posttraumatische stress-stoornis, soms zelfs met de dood tot gevolg d.m.v. zelfmoord, zou je dus zelfs volledig kunnen wijten aan de ongezonde omgeving en het keurslijf waarin de maatschappij een hoogbegaafde probeert te dwingen. Deze gevolgen zijn namelijk niet voorbehouden aan hoogbegaafden. Normaalbegaafden die met deze zaken kampen, hebben dit vaak ook opgelopen door te lang in een ongezonde omgeving te functioneren die hen chronische stress oplevert, tenzij er andere factoren meespelen, zoals ziekte, handicap of een psychiatrische stoornis.
Voor zwakbegaafden zijn al jaren goede ondersteuning en apart onderwijs voorhanden, voor hoogbegaafden niet. Terwijl zij ook vastlopen in het normale onderwijssysteem; ook zij hebben een ander onderwijssysteem nodig. Het lijkt mij persoonlijk geen slechte investering. Het lijkt mij namelijk heel positief voor de maatschappij, wanneer we die 2,3% hoogbegaafden zoveel mogelijk konden benutten – op de normale uitval na door ziekte, handicaps of psychiatrische stoornissen.
Mijn antwoord op de vraag waarmee ik dit stuk begon:
Slim of ben je nou dom
Dit verschil is maakbaar! Dat is juist het mooie, maar ook zo treurig. Te vaak wordt een hoogbegaafde voor gek uit gemaakt, terwijl hij ook geniaal kan zijn.
Wil je meer weten of hulp, neem gerust contact met mij op.