We denken bij schaamte vaak aan schuldgevoel, maar dat is niet hetzelfde. Schuld is iets dat je vast kunt houden, je kunt schuld oplossen door je te ‘verontschuldigen’. Schuld kun je hanteren en sturen. Schaamte echter, is een bevroren emotie. En deze emotie heeft veel met afwijzen en vernederen te maken. Heb jij last van schaamte? Goed zo, want dat betekent dat je een sociaal wezen bent. Je gevoel is echter ergens onderweg in de ijskast komen te staan. Hoe dat is gekomen kun je achterhalen met bijvoorbeeld een (familie)opstelling. Maar laten we eerst kijken naar de emotie zelf.
Hoe werkt schaamte?
Schaamte is een reactie op een afwijzing of vernedering door iemand die dichtbij je staat of iemand waar je van afhankelijk bent. Als een ouder een kind afwijst om wie hij of zij is, zal het kind zich aanpassen om nog wel in de smaak te vallen. Als een ouder een kind afwijst, of terecht wijst dat hij niet slim genoeg is, kan het kind schaamte ontwikkelen over zijn verstandelijke vermogens. Een voorbeeld:
Jantje (6 jaar) komt thuis van school. Er was die dag een Cito-toets. Deze was zo slecht gemaakt dat de juf een briefje meegeeft aan de ouders waarin zij haar zorgen uit. De ouders hebben zelf schaamte over hun verstandelijke kunnen en op het moment dat Jantje thuiskomt krijgt hij op zijn kop. “Je bent dom, ga naar je kamer” hoort hij. Hij wordt niet opgevangen of getroost om het feit dat hij het niet goed deed op school, maar wordt afgewezen. Om nog wel het gevoel te hebben dat Jantje geliefd is, en goed genoeg is om liefde van zijn ouders te verdienen, kan Jantje niet meer aan zij ouders laten zien dat hij dom is. Hij moet in zichzelf, de ‘domme Jantje’ wegstoppen en zet zich vanaf die dag alleen nog maar in om de ‘slimme Jantje’ te laten zien. Vanaf die dag is Jantje in gevecht met zichzelf. De ene Jantje mag er niet meer zijn en de andere Jantje wordt naar voren geschoven, om te overleven. De beschaming is nu schaamte geworden.
Vechten, vluchten, verstarren
Ondanks dat dit een relatief eenvoudig voorbeeld is, komt dit dagelijks voor in alle lagen van de bevolking, op elk terrein. Beschaming gebeurt in gezinnen, op school, op het werk, op TV, in films en in de politiek. We zijn het zo gewend dat we het niet eens meer zien. Op het moment van een beschaming zijn er 3 reacties denkbaar: je vecht terug, je rent weg of je bevriest, verstard. Er is nog een vierde (verkleven) maar die laat ik nu even buiten beschouwing. In het geval van Jantje, die nog klein is en niet tegen twee ouders op kan, is vechten geen optie. Dat zal hem zijn kop kosten. Vluchten lukt ook niet als je nog maar 6 jaar bent. Waar moet je heen? Om in de ‘clan’ te blijven kan Jantje alleen overleven als hij een deel van zichzelf afsplitst, in de koelkast zet. De bevriezing is schaamte.
Waarom beschamen we elkaar?
In het voorbeeld zie je dat de ouders beginnen met de beschaming van het kind. Maar waarom doen ze dat? Ze hadden ook tegen Jantje kunnen zeggen: “lieve Jantje, dat je de toets niet hebt kunnen maken naar de verwachtingen van de juf, maakt jou nog niet dom”. Er zijn immers meerdere vormen van intelligentie en een Cito-toets is ook maar een momentopname. Het briefje van de juf echter, doet de ouders voelen alsof zij gefaald hebben. De ouders lijden, door hun eigen schaamte, gezichtsverlies. Maar waar is dan die schaamte begonnen? Uit ervaring weet ik en heb ik tijdens familieopstellingen gezien, hoe schaamte van generatie op generatie wordt doorgegeven. Een ouder die zichzelf ergens voor schaamt, wat niet meer betekent dan dat hij of zij een deel van zichzelf ontkent, geeft die schaamte door. Het kind mag niet falen waar de ouder heeft gefaald. Een beschaming is dan ook altijd een projectie van iets waar de beschamer zichzelf voor schaamt. Als de ouders van Jantje zelfverzekerde mensen waren, ongeacht of ze een hoog intellectueel vermogen hebben, zouden ze geen schaamte voelen. Dan zou Jantje niet afgewezen worden en Jantje was dan vrolijk verder gegaan met wat hij wellicht wel goed kan.
Helen van schaamte
Schaamte is het probleem niet, integendeel. Kijken naar je schaamte geeft je enorm veel informatie over wat je zelf in de koelkast hebt moeten zetten om te kunnen overleven. Door met compassie te kijken naar datgene dat in de koelkast is gezet, kan het ‘smelten’. Door het beschaamde deel weer te gaan omarmen komt er ook heel veel kracht vrij. De energie die je anders steekt in het verstoppen van het afgestoten deel komt weer vrij. De kunst is dan ook om niet te proberen van schaamte af te komen, want dat is het probleem niet. De kunst is om naar schaamte te kijken om er zo achter te komen welke kracht het verhuld. In de volgende blog zal ik wat tips geven om te kunnen kijken naar je schaamte. Kun je niet wachten en wil je eerder licht schijnen op jou verborgen delen? Neem dan contact op om te kijken of ik je kan helpen met een eenvoudige blinde-vlek opstelling.
