Hoe blijf je angst de baas

De natuur is zo mooi en het maakt nooit iets wat niet bruikbaar is, alles heeft een doel in de geschiedenis van heden tot verleden, van mens en dier. Vaak komen de oorzaken van psychische klachten uit iets dat goed is, wat alleen teveel is geweest. Wat dan in de verkeerde context wordt gezet of door een overdosis, explodeert het tot iets pijnlijks en naars. Dit geldt helemaal voor het gevoel van angst. Ik geef wat handvatten, om er mee te leren omgaan of er vanaf te komen.

Wat is de functie van angst

Angst wordt omschreven als een gevoel en het is ook een emotie. De functie van je emotie is een nuttig om ons verder in het leven te helpen of om te overleven in de natuur. Het woord: emotie komt vanuit het Latijnse woord ‘emovere’, wat eigenlijk betekent ”doen bewegen”, dus jou in beweging brengen. Het gevoel en/of emotie is bedoeld om mensen in een bepaald gedrag ‘in beweging’ te brengen.

Bijvoorbeeld als de emotie: ‘liefde’, dit brengt iets in jou in beweging, het zet jou in beweging richting een ander. Zo zal het gevoel: ”boosheid” zorgen dat mensen van elkaar verwijderd raken. Je ziet dat elk gevoel dus een nuttige functie heeft.

Dan vraag je vast af: ”wat is het nut van het gevoel angst?” Angst activeert je lichaam via je brein. Je brein verteld jou om iets te vermijden, oftewel het creëer vermijdingsdrang. Het kan soms nuttig zijn voor jou, want normaal gezien helpt het om jou voor een reëel gevaar te beschermen. Dit gevoel beschermt je om in de natuur te kunnen overleven en in situaties die van levensbelang zijn. Stel je voor: je komt een hongerige tijger tegen, dan is angst een gezonde en een normale reactie. Die aangeeft nu moet je toch even een andere route gaan kiezen, als je niet zijn maaltijd wil zijn.

Angst komt bij zowel bij positieve en negatieve stress omhoog. Want zonder stress bestaat er geen angst! Dat is en klinkt logisch, omdat als je in gevaar bent het stressmechanisme (adrenaline) wordt geactiveerd. Om jou voor te bereiden op de levensreddende vlucht-, vecht-, of bevriesreactie (men noemt dit ook wel the fight, flight, freeze). En angst komt nooit voor zonder dat er stress in het spel zit, terwijl stress zonder angst wel kan. Eigenlijk kunnen we zeggen dat angst een specifiek subtype van een stressreactie is.

Als je dit deel snap wat angst is, kan je ermee aan de slag. Zorg wel dat je de onderliggende stress ook aanpakt als je je angst onder controle wilt hebben.

Hoe kom je in de vicieuze circkel van angst terecht

Angst wordt pas slecht als hij optreedt bij ingebeeld of irreëel gevaar. Ook als er totaal geen gevaar dreigt.
Gezonde angst komt maar weinig voor en gaat na het verdwijnen van het gevaar weer gewoon weg. Zodra de onderliggende stress- of schrikreactie (hartkloppingen, beven, zweten, snelle ademhaling en hoge bloeddruk, …) weer tot rust is gekomen. Bij deze klachten kom je in een vicieuze circkel van angst terecht

Schijngevaar creëert ongezonde angst

Wat bij ongezonde angst gebeurt, is dat het snel sluimerend of chronisch wordt. Dit komt omdat deze niet meer gekoppeld is aan een reëel gevaar dat er op dat moment een echte reactie gewenst is, maar schijngevaar is ontstaan. Je krijgt dan een vicieuze cirkel oftewel een gedachte, een bepaald beeld. Een foutieve interpretatie of ontstaat een angst voor de angst en dat alles wordt de trigger die bij jouw dit gevoel veroorzaakt. Je gaat reageren op het ingebeelde schijngevaar.

Dit ingebeelde gevaar zet je aan tot vluchtgedrag bij een normaal ongevaarlijke gebeurtenis. Het vermijden van een normale of nuttige bezigheid zoals bijvoorbeeld een lift, mensen(sociale fobie) of een plein bij pleinvrees e.d. Dit leidt bij jou tot een verminderd gevoel van controle over je eigen leven. Als gevolg spanning, angst, paniek en stress. Iedereen heeft graag controle over zijn eigen leven.

Verschillende angst problemen

Angst voor een gedachte, dat is iets wat je inbeeld: er is op dat moment geen verschil in werkelijkheid in het hier en nu.

Bijvoorbeeld: vliegangst is geregeld het gevolg van de gedachte ‘deze vliegtuig kan/gaat misschien neerstorten’. Of je ziet het beeld van een vliegtuigcrash of herinnert nog een beeld vanuit de krant of tv over een neergestorte vliegtuig.

Je hebt angst door een verkeerde gedachte over de werkelijkheid: er is wel een werkelijkheid. Die is eigenlijk heel ongevaarlijk. Bijvoorbeeld: je hebt een relatie met een partner die weinig tot niks over zijn of haar gevoelens praat. Jij kan dit bedenken als: ‘Hij of zij zegt niet dat hij van me houdt of me leuk vindt, dus waarschijnlijke geeft hij of zij niet echt mij’. Deze gedachte kan je onzekerheid en angstig maken.

Dit kan iets zijn wat je van vroeger hebt meegemaakt met iemand die zijn gevoelens ook niet uitte. Een andere gedachte zou kunnen zijn: ‘Hij of zij komt uit een gezin waar men totaal niet over gevoelens praat of mag praten. Dus zolang alles goed gaat en het feit dat hij of zij niet over zijn/haar gevoelens praat is vermoedelijk een positief teken’

Dan is er de angst voor de angst: je bent dus niet alleen bang voor de oorspronkelijke werkelijkheid of gedachte. Je ben bang, maar je bent ook daar bovenop bang voor het feit dat je angstig bent aangelegd. Of het feit dat je alert bent dat de angst, misschien weer kan opduiken.

Het kan soms zo zijn dat de aanleiding waardoor je angst initieel ontstond (bijvoorbeeld door een overval, een ongeval of verkrachting) nu totaal verdwenen is. Terwijl de angst voor het opkomende angstgevoel wel blijft bestaan. Hier speelt het controleverlies in dit verhaal van de angst een belangrijke rol.

Bijvoorbeeld: je hebt een traumatische seksuele ervaring in het verleden gehad en je krijgt een nieuwe liefdesrelatie. Rationeel weet je dat die persoon anders is dan de dader. Je bent ondertussen zelfs niet meer bang voor intiem contact op zich, maar je herinnering geeft wel de angstige gevoelens. Je krijgt blokkeringen uit vroegere relaties en je wordt angstig dat deze gevoelens weer zullen terugkeren in deze nieuwe relatie.

Terwijl er met de relatie op zich niets aan de hand is. Dan kan de angst voor de angst heel langzaam groeien tot deze je lichaam volledig kan verlammen. Met als gevolg dat de angst op langer termijn zelfs een impact op de nieuwe relatie kan hebben. Dit maakt nou dat de angst voor de angst des te enger wordt en dan verliest je elk gevoel van controle. Er is ook wel een mengvorm van de andere soorten angst. Toch moet je afvragen welke vorm van angst de baas is. Door dit te doen, begint je al een beetje te relativeren.

Hoe pak je angst aan

Over welke angst hebben we het?

Stel je de vraag: is er angst of stress in het spel? Is er sprake van gevaar of van schijngevaar? Je weet nu hoe schijngevaar kan leiden tot ongezonde angst of een angststoornis. De eerste vraag is of het gaat om gezonde of ongezonde angst.

Onderstaande vragen kunnen je hierbij helpen:

• Bestaat er echt een reëel risico of gevaar voor mij?
• Kan waarvoor ik bang ben schade aanrichten?
• Hoeveel euro, levensjaren of mensenlevens zou deze schade bij mij kunnen veroorzaken?
• Kan deze schade ernstig of levensbedreigend voor mijn welzijn zijn?
• Zo ja, is deze dan herstelbaar of echt omkeerbaar?
• Indien herstelbaar of omkeerbaar, bezit je dan de middelen, eventueel mogelijkheden of contacten om dit herstel te creëren? Hoeveel tijd of euro zou me dat kosten?
• Hoe groot is eigenlijk de kans dat dit gevaar voor jouw zich werkelijk voordoet? is het 1 op 10? of 1 op 100? 1 op 1.000? 1 op 10.000? Of nog lager?… (bedenk het antwoord niet op een angstgevoel, maar op wetenschappelijke grond of objectieve gegevens, bronnen of deskundigen.)
• Draait het hier eerder om schijngevaar?

Stel je nog steeds de vraag: hebben we het hierover angst of ‘angst voor de angst’? Dan de volgende vraag: hoe groot het onderdeel ‘angst voor de angst’ is. Dit is wel belangrijk omdat mensen met angststoornissen vaak het gevoel hebben dat hun angst niet weg gaat, zelfs als alle oorzaken weggenomen zijn. Dus de angst voor de angst blijft bestaan. Wat je kan doen en wat een goede oefening is. Om een taartgrafiek te tekenen en op gevoel in te schatten om hoeveel procent van de angst over een reëel gevaar gaat, hoeveel over een schijngevaar en tot slot hoeveel over de angst voor de angst.

Wat men ziet is dat bij de meeste mensen met deze angststoornis de ‘angst voor de angst’ meer dan de helft, en zelfs tot 80 of 90% van de totale angst vertegenwoordigt. Dus het reële gevaar is dan vaak volledig afwezig in het hier en nu.

Een uitleggen: iemand die met een posttraumatische stresssyndroom rondloopt na een overval kan op dat moment echt reële angst gehad hebben. En nog jaren later in een omgeving die echt volledig veilig is nog steeds beelden of herinneringen hebben die schijngevaar als seintje richting de hersenen sturen.

Daarom is het zo belangrijk om bij gebeurtenissen die op dat moment hebben plaatsgevonden van een ongeval, overval of wat dan ook. In therapie te gaan, om te voorkomen dat deze gebeurtenis zich steeds dieper gaat ingraven.

Image by designerpoint on Pixabay